Zelf tuingereedschap maken

Uit een oud zaagblad of een stuk verenstaal kun je handige gereedschappen maken. En uit een staafje roodkoper kan met betrekkelijk weinig moeite een schrepel worden gesmeed. Landlevenboer Jan Gotink uit het Gelderse Vorden laat zien hoe je eenvoudig tuingereedschap maakt. Volg dit stappenplan voor een tuin- of stalmes en een onverslijtbare schoffel.

Dit heb je nodig:

• Een deel van een oud ijzerzaagblad of stuk verenstaal. Het moet in ieder geval een harde staalsoort zijn, van voldoende grootte en circa 2 à 3 millimeter dik.
• Een stukje tuinslang van 25 millimeter doorsnede
• Een ‘dul’ van een versleten schoffel

Het mes – Zo ga je te werk

Als eerste het mes, alhoewel het principe voor beide gereedschappen gelijk is.

Maak eerst een eenvoudige schets van met name de contouren. Om straks voldoende kracht te kunnen zetten, is het belangrijk dat het heft lang genoeg is en daardoor goed in de hand ligt. Het lemmet daarentegen hoeft voor de meeste toepassingen niet bijzonder lang te zijn. Het heft van het mes in deze reportage meet 13 centimeter, het lemmet circa 9. Maak aan de hand van de schets een kartonnen mal en knip of snijd deze uit.

Grote lijnen

Teken met een dikke viltstift of krijtje de contouren van de mal over op het stuk staal. Klem het werkstuk nu in een bankschroef of zet het met een lijmklem op een werktafel of workmate vast. Het staal laat zich goed in model brengen met een haakse slijper voorzien van een dunne doorslijpschijf. Gebruik een veiligheidsbril en werkhandschoenen tijdens dit klusje. Slijp telkens rechte stukken staal weg en bedenk dat het dunne schijfje niet geschikt is om bochten te maken of om mee af te bramen. Laat het staal niet te heet worden en voorkom dat het blauw kleurt. Gebeurt dat toch een keer, dan is er nog geen man overboord, maar voorkom te allen tijde dat het materiaal roodheet wordt. Dat heeft direct invloed op de hardheid van het staal. Wees terughoudend met het gebruik van een afbraamschijf. Weliswaar kan het werkstuk daarmee makkelijk in model gebracht worden, maar te heet worden ligt op de loer.

Slijpwerk

De beste manier om na het ‘uitzagen’ met de haakse slijper het mes zijn definitieve vorm te geven en het snijvlak te creëren is door te slijpen met behulp van een ouderwetse zandstenen slijpsteen. Het grote voordeel van dit type slijpsteen is dat het slijpen langzaam gaat en dat er water wordt gebruikt, waardoor het staal nooit te warm wordt. Een zandstenen slijpsteen loopt vaak door een bak water en als dat niet zo is, zal een extra persoon met een gieter voor een straaltje water moeten zorgen. Geen extra hulp aanwezig? Neem dan een oud conservenblikje of klein emmertje, sla met een spijker een gaatje in de bodem en hang het ding, gevuld met water, met behulp van een paar latjes op de juiste plaats. Je slijpt het snijvlak in een V-vorm, waarbij u er op moet letten dat je aan beide zijden evenveel materiaal wegneemt. Hoe spitser je de V maakt, hoe scherper en hoe kwetsbaarder het mes wordt.

Afwerking

Nadat het mes op de zandsteen zijn definitieve vorm heeft gekregen, kun je het afwerken met behulp van een wetsteen. Deze heeft vaak een grove en een fijne kant. Afhankelijk van het resultaat van het slijpen op de zandsteen kun je al dan niet meteen met de fijne kant beginnen. Een wetsteen gebruik je nat, namelijk bevochtigd met water of olie. Dat kan allebei, maar gebruik ze niet door elkaar. Water en vet stoten elkaar immers af. Plaats het mes onder dezelfde hoek op de wetsteen als waaronder u eerder op de zandsteen sleep en maak met een lichte druk wrijvende bewegingen over een zo groot mogelijke oppervlakte. Wissel beide zijden af en werk zo naar een vlijmscherp resultaat toe.

Heft

Staal van een zaagblad of verenstaal is zo hard dat gaatjes boren ten behoeve van een heft niet mogelijk is. Maar er zijn andere manieren om een praktisch handvat aan je mes te maken. Wellicht de meest eenvoudige is een stuk tuinslang om het heft-deel te schuiven. Maak het stuk slang soepel door het even in heet water te leggen. Het laat zich daarna verrassend makkelijk om het staal schuiven. Een andere methode is een takeling maken. Dat kan van touw maar bijvoorbeeld ook van geïsoleerd elektradraad. Begin en eind dienen onder de wikkeling zelf te worden weggewerkt.

Maak aan de hand van een schets een kartonnen mal en knip of snijd deze uit. – Foto: Arjan Wijstra

Om voldoende kracht te kunnen zetten, is het belangrijk dat het heft van het mes lang genoeg is en daardoor goed in de hand ligt. – Foto: Arjan Wijstra

Schoffel – Zo ga je te werk

Op min of meer dezelfde wijze als het mes kun je allerlei andere gereedschappen maken, zoals een schoffel. Het principe is telkens gelijk. Rechthoekig of ruitvormig, aan één, twee of vier zijden snijdend, je kunt het zelf bepalen.

Maak ook nu eerst een mal en neem die op het staal over.

In tegenstelling tot bij het mes wordt bij een schoffel alleen materiaal van de bovenzijde weggeslepen. Na het vervaardigen van het schoffelblad zal dit aan een ‘pootje’, de dul, moeten worden gelast, om later aan de steel te bevestigen. Dit kan een eenvoudig stukje rond ijzer zijn, van zo’n 8 à 10 millimeter doorsnede. Maar wellicht zwerft er ergens op het erf een versleten schoffel en is de dul nog goed te gebruiken.

Het lassen van het relatief zachte ijzer van de dul aan het harde staal van het schoffelblad is een lastig klusje dat je het beste door een vakman kunt laten doen. Bedenk van tevoren de hoek waaronder je de dul aan het schoffelblad gelast wilt hebben en maak daarvan een mal.

Een schoffelsteel kun je in de winkel kopen, maar wellicht is het leuker deze zelf uit een rechte hazelaarloot te snijden. Vers laat de bast zich gemakkelijk met een mesje verwijderen en na drogen doet een schuurbeurt met een stuk middelgrof schuurpapier wonderen.

Paul Brouwer, tuinder uit Zutphen, maakte zelf een handige schrepel om onkruid te krabben. – Foto: Arjan Wijstra

Koperen schrepel

Paul Brouwer, tuinder uit Zutphen, maakte zelf een handige schrepel om onkruid te krabben, te schoffelen, zaaigeultjes te trekken en te sluiten en aan te aarden.

Nodig is een stukje roodkoperen staaf van ongeveer vijfendertig centimeter lengte en tien millimeter doorsnee. Door de staaf met een hamer op een aambeeld te bekloppen, wordt het betrekkelijk zachte materiaal gehard. Na het harden moet de schrepel in wording aan één zijde slanker worden uitgesmeed om het houten handvat (bouwmarkt, doe-het-zelfzaak) aan te bevestigen. Aan de andere zijde dient het materiaal zo’n 10 centimeter voor het einde ‘haaks’ te worden omgesmeed. Dit gaat het beste met een scherpe zijde van het aambeeld. Hierna dien je het korte eindje ‘staand’ enigszins ovaal uit te smeden, waardoor het feitelijke ‘werkblad’ ontstaat.