Maak een pizzaoven van leem

Van klei, zand en stro maakt Landleven-timmerman Nick leem. Met deze leem maakt hij een oven, waarin de heerlijkste authentieke pizza’s gebakken worden. In je zelfgemaakte oven in eigen tuin wordt buiten bakken een feestje. Met Nicks stappenplan in het juli-augustusnummer van Landleven kun je direct aan de slag. In het bovenstaande filmpje legt Nick uit hoe je de leem maakt. Onderstaand vind je verdere instructies en de werktekeningen.

Werktekening tafel

Werktekening bol pizzaoven

Dit heb je nodig:

• 4 x tuinpaal hardhout (6,0 x 6,0 x 140 cm)
• 2 x tuinplank hardhout (1,3 x 14 x 180 cm)
• 20 x hardhoutschroeven (5,0 x 60 mm rvs)
• 1 x plaathout multiplex 18 mm (105 x 150 cm)
• 0,5 m³ leem (twee delen zand en één deel klei)
• 2½ kruiwagen zand (zandbakzand of vulzand)
• 2 kg stro (dierenspeciaalzaak)

En verder:

• grondboor
• paalhamer
• waterpas
• 2 lijmklemmen
• rolmaat
• potlood
• zaag
• accuboor
• groot zeil (3 x 4 m)
• schep
• kruiwagen
• water
• krantenpapier
• winkelhaak
• werkhandschoenen

Tafel

Om jouw tafel op gewenste hoogte te krijgen zijn allerlei oplossingen te bedenken, van gestort beton en gemetselde muurtjes tot aan rustiek los gestapelde stenen. Timmerman Nick van Zutphen laat zien hoe het met hardhout kan. Dit hout is steviger, kan een groter gewicht dragen en gaat langer mee. 

Met een grondboor boor je vier gaten van circa 55 centimeter diep in een vierkant met zijden van 61,5 centimeter van hart tot hart. Zet de palen (A) er met de punt naar beneden in en sla ze met een paalhamer op de juiste diepte. Stamp de grond rond de palen goed aan; zorg dat de palen loodrecht staan en dat een plaat hout die je erop legt waterpas ligt. 

Zaag vier tuinplanken van 68,8 centimeter lang (B). Klem deze een voor een vast aan A; zorg dat B gelijk is aan de bovenzijde van de palen én waterpas is. Laat B aan één zijde 13 millimeter uitsteken. Schroef B aan A met vier roestvrijstalen schroeven. De volgende tuinplank B kun je tegen het uitstekende stuk van de vorige tuinplank aanschuiven en deze aan de andere kant net zo ver laten uitsteken. Zo sluiten ze rondom mooi aan.

Op een plaat multplex teken je een cirkel met een doorsnede van 105 centimeter. Zaag de cirkel uit. Teken nu een rechte lijn van 55 centimeter, alsof je een deel van de cirkel afsnijdt. Dit is de zijde waar de opening van de oven komt, zaag dit stuk van de bodemplaat (C) af. Leg de plaat boven op de palen en schroef hem met één schroef per paal vast.

Leem met stro

Voor deze oven maak je twee verschillende mixen. Voor de toplaag van de vloer (E) en de binnen- (F) en buitenwand (H) van de oven gebruik je leem zonder stro. Voor de onderlaag van de vloer (D) en de middelste laag van de koepel (G) gebruik je leem met stro. Leem met stro maak je net zoals die zonder stro, maar in dit geval voeg je meer water toe omdat dit wordt opgenomen door het droge stro. De richtlijn voor de hoeveelheid stro is dat al het stro omringt moet zijn door leem. Je zult snel ontdekken wat de juiste hoeveelheid is, alles moet goed aan elkaar plakken en met te veel stro valt het geheel uit elkaar. Voor de leem met stro geldt dezelfde leemcheck als voor leem zonder stro. 

Werk de toplaag van bodem E strak af.

Leem

Het soort leem dat je voor de oven nodig hebt bestaat uit één deel klei en twee delen scherp zand (1:2). Er is een kleine kans dat je in jouw tuin onder de teeltlaag een leemachtige grond aantreft. Het is belangrijk dat er geen humus en ander organisch materiaal inzit. Als de leem precies aan de eisen voldoet heb je geluk, maar in de meeste gevallen zul je er (extra) zand of klei aan moeten toevoegen om de verhoudig goed te krijgen. 

Nieuwsgierig hoe? Doe de leemcheck. Zie hiervoor het bovenstaande filmpje. Klei zorgt dat het geheel goed hecht en kan uitharden, zand geeft stevigheid en voorkomt scheuren. De leem moet altijd goed gekneed en egaal van kleur en structuur zijn. Kneden doe je met je handen, of met blote voeten op een groot zeil. 

Ballen kneden

Van de leem (met of zonder stro) kneedt u ballen ter grootte van je handpalmen en leg deze klaar. Maak zoveel ballen als je kunt verwerken zonder dat ze uitdrogen.

De vloer

De vloer bestaat uit twee lagen. De onderste is een isolerende laag van stro en leem van 4 centimeter dik (D). Deze beslaat de hele bodemplaat C, waarbij je rondom een randje van 2 centimeter vrij laat. Maak de plaat licht vochtig en kneed de ballen van leem met stro aan elkaar. Houd goed in de gaten of de dikte nog klopt, zorgt dat het één geheel wordt en laat de toplaag enigzins ruw zodat deze beter hecht aan de volgende laag E. Gebruik voor de toplaag van de vloer E ballen van leem zonder stro; maak ook deze laag 4 centimeter dik. Laat rondom ten opzichte van D een rand van 4 centimeter vrij, of 6 centimeter tot aan de rand van C. Zorg dat E waterpas is en werk hem zo glad mogelijk af. Laat de vloer tenminste één nacht opstijven, maar het is aan te raden te wachten tot de vloer zo stevig is geworden dat je er geen kuiltje in kan drukken met je vinger. Dit kan, afhankelijk van het weer, enkele dagen duren. Zorg dat de oven tijdens de bouw droog staat, bijvoorbeeld onder een parasol of een partytent. 

De zandbol geeft de oven zijn uiteindelijke vorm

Zandbol

Dek de vloer E van bovenaf af met kranten; het is aan te raden tenminste twee lagen papier op elkaar te doen. Knip het papier netjes rond met de bovenkant van het vloeroppervlak. Gebruik nu de tweeënhalve kruiwagen zand om boven op de kranten een bol van licht vochtig zand te maken die precies aansluit bij E en 41 centimeter hoog is. Om de hoogte goed te kunnen meten plaats je in het midden een stok met een marketing van 41 centimeter. Deze trek je er weer uit zodra je met de leem voor de koepel begint.

Opening

Uit de zaagresten van de bodemplaat zaag je een halve ovaal, waarbij de rechte zijde 35 centimeter is en de hoogte 25 centimeter (I). Schroef haaks hierop een uitstekend stukje multiplex van 10 centimeter lang en 8 centimeter breed (J). Zet dit tijdelijke deurtje met het uitstekende stuk in het zand gestoken langs de rechte zijde van E. Dit is de mal voor de opening. Maak een tunnelachtige vorm van zand die de bol en het tijdelijke deurtje met elkaar verbindt. Het uitstekende stukje hout zorgt ervoor dat het deurtje op zijn plek blijft terwijl je het er later toch gemakkelijk uit kunt halen. Bedek al het zand met licht vochtige kranten en verwijder al het zand van D en de opstaande rand van E, anders hecht de leem van de koepel niet goed.

Koepel

Maak de raakvlakken van D en E goed vochtig, dit zorgt voor een betere hechting. Bedek al het krantenpapier met ballen van leem zonder stro; dit is de binnenlaag (F). Zorg dat je alle ballen goed met elkaar samen drukt/kneedt en besteed extra aandacht aan de contactpunten met D en E. Laat deze laag een nacht uitharden. Breng vervolgens een laag aan van 4 centimeter dik leem met stro. Laat dit net zoals de vloer drogen tot het stevig genoeg aanvoelt. Haal nu voorzichtig het tijdelijke deurtje eruit en graaf al het zand uit de koepel. Let op: de oven is in deze fase nog erg kwetsbaar; laat hem ook van binnen enkele dagen tot weken uitdrogen. Het krantenpapier zit als het goed is aan de leem geplakt en valt uit zichzelf naar beneden; zo niet, dan verbrandt het later bij de eerste stook. Voor nu moet je vooral geduld hebben. Als de koepel stevig genoeg is, ga je de afwerklaag van 2 centimeter leem zonder stro (H) aanbrengen. Maak G licht vochtig voor betere hechting. Zorg dat H in eerste instantie al zo glad mogelijk is en maak hem gelijk aan C. Als de hele laag H is aangebracht kan je met water het toplaagje nat maken en door met uw handen te wrijven kunt het oppervlak helemaal glad maken. Ook deze laag laat je op natuurlijke wijze opdrogen.

Nick brengt de leem met stro aan over de binnenlaag.

Het eerste voorzichtige vuur.

Eerste vuur

Van buitenaf lijkt de oven nu opgedroogd, maar zeer waarschijnlijk zit er binnen in de lagen nog veel vocht. Dit zal er met het stoken langzaam uit trekken, daarom is het van groot belang om met een heel klein vuurtje te beginnen. Dit houdt in dat je met heel kleine stukjes hout een klein vuurtje een uur lang brandend houdt, zodat de oven heel geleidelijk opwarmt. Doe je dit te snel, dan kan hij barsten. Vervolgens kan je het vuur langzaam opstoken, maar houd het te allen tijde een rustig vuur. Ook als de oven goed is uitgehard kan hij nog steeds barsten door te snelle opwarming.

Weerbestendig

Leem is gevoelig voor water, wat wil zeggen dat bij regen de kleideeltjes aan de oppervlakte oplossen en wegstromen. In de loop van de tijd spoelt jouw oven langzaam weg. Vorst kan ervoor zorgen dat het ingetrokken vocht uitzet en zo extra breuklijnen creëren. Daarom moet je jouw oven beschermen tegen de elementen. Het beste is er een afdakje overheen te bouwen of hem af te dekken met een zeil. Als alternatief kunt je jouw oven ook goed laten drogen, na een aantal keer stoken laten afkoelen en vervolgens overgieten met een mengsel van lijnolie en terpentine. Dit laat je intrekken en de terpentine laat je verdampen. Dit doe je in meerdere lagen; hierdoor wordt jouw oven weerbaarder tegen vocht. Deze strategie vergt onderhoud en het is aan te raden na het zomerseizoen de oven af te dekken met een zeil.

Nicks tips

1. Pizza bakken: Je vraagt je wellicht af of er rook bij je pizza komt. In principe niet, maar je pizza kan wel een licht gerookte smaak krijgen. Om je pizza te kunnen bakken stook je in de oven gedurende twee tot drie uur een rustig vuurtje. De dikke laag leem wordt zo langzaam verhit. Vervolgens haal je alle brandende stukken hout uit de oven en veeg je de bodem schoon. Nu kunnen jouw pizza’s erin; deze worden verwarmd doordat de leem nog lang blijft nastralen. Van binnen is de oven gloeiend heet en de buitenkant is handwarm.
2. Brood bakken of vlees braden: Uiteraard daalt de temperatuur langzaam, dus eerst bak je de pizza’s, die een hoge temperatuur nodig hebben. Daarna sluit je de opening met een houten deur. Vervolgens kun je bijvoorbeeld een kip braden of brood bakken. De deur maak je van grenen en laat je minstens een nacht in een emmer water weken. Het vocht beschermt het hout én geeft stoom af.
3. Leem vinden: Heb je geen leem in de tuin? Je buren dan waarschijnlijk ook niet. Dan kun je natuurlijk jouw kennissenkring afgaan, of een bedrijf in de buurt zoeken dat zand, grind en klei verhandelt. Zo’n bedrijf denkt vaak in vrachtauto’s, maar als je het vriendelijk vraagt, kun je er vaak ook met een aanhangertje terecht. Er zijn ook bedrijven die klei in gedroogde poedervorm verkopen in zakken, deze moet je zelf 1:2 mengen met scherp zand.
4. Klei of leem hard geworden? Laat hem dan een nacht in een emmer of speciekuip weken in water, dan wordt hij weer zacht.