Tips voor geitenmelk uit eigen stal

Wie wil proeven van zelfgeproduceerde zuivel, neme een geit. Geen koe, want koeien doen alles meteen in het groot. Ze geven emmers en nog eens emmers melk, en daarvoor eten ze je de oren van het hoofd. Geiten leveren smakelijke melk en het melken is niet al te moeilijk. Er zijn wel enkele aspecten om rekening mee te houden.

Geiten werpen gemiddeld twee lammeren, die de eerste paar weken alle beschikbare melk van hun moeder nodig hebben. Vanaf drie à vier weken kun je moeder en kinderen ’s nachts scheiden, zodat je ’s ochtends kunt melken. Andersom kan ook.

Zodra je je geit(en) gaat melken is het belangrijk de voergift te verhogen. Geef onbeperkt gras of hooi en tot één kilo geitenbrok per dag. Als de lammeren een week of 10, 12, zijn, kun je ze definitief van de moeder scheiden. Alle melk is nu voor jou. Na de zomer zal de melkgift teruglopen, dat wordt door de natuur geregeld.

Bedenk dat het soort voeding direct invloed heeft op de kwaliteit van de melk. Het voeren van koolstronken geeft bijvoorbeeld een koolsmaakje aan de melk.

De voorbereiding

Met de hand melken is letterlijk een handigheidje dat je al doende leert. Jonge geitenmoeders hebben vaak nog kleine spenen, wat het melken er niet makkelijker op maakt. Bij een geit die nog nooit gemolken is, is het verstandig om, al voordat de lammeren er zijn, het dier zo af en toe eens onder de buik door te strijken. Dan went het eraan om op deze plaats aangeraakt te worden.

Voor het melken zorg je dat je een schone pan klaar hebt staan, schone kleren aanhebt, bijvoorbeeld een overall, en de handen goed hebt gewassen. Zet de geit niet al te strak vast aan een hek of een paaltje op een liefst vlakke en schone ondergrond. Zelf neem je plaats op een schuimrubberen hobbymatje of opgevouwen jutezak. Ga zo zitten dat je één been onder de geit hebt en het andere vlak achter de achterpoten. Op deze manier kun je goed bij de uier en kun je de geit tegenhouden mocht ze willen weglopen.

Strijk eerst een aantal malen over de buik van de geit en over en om de uier om losse haren, strootjes en eventuele andere ongerechtigheden te verwijderen. Smeer al doende een likje uierzalf op en om de spenen. Niet alleen vergemakkelijkt dat direct het melken, ook voorkomt het dat kleine vuildeeltjes en huidschilfers in de melk vallen.

Het melken

Nu pak je de pan en zet deze onder de geit, iets dichter bij jezelf dan recht onder het dier. Begin rustig met één hand te melken om de spenen zich te laten openen en de melkgift op gang te brengen. Stimuleer eerst de ene speen, dan de andere. Met de vrije hand kun je de uier licht masseren of de pan eventueel iets bijschuiven. Gaat het goed, neem dan in iedere hand een speen en melk de spenen beurtelings.

Bij het melken is het de kunst de melk die uit de uier de speen in loopt, te beletten terug naar boven te gaan. Met duim en wijsvinger maak je daartoe een cirkeltje, dat je zo hoog mogelijk tegen de uier aan dichtknijpt. Na het afsluiten komen om beurten de middelvinger, de ringvinger en eventueel ook de pink er aan te pas om de melk uit de speen te drijven. Je sluit dus telkens je hand van boven naar beneden, om deze daarna weer te openen. Al voordat de ene speen leeg is, begin je met de andere. Op die manier kun je vlot doormelken en zul je na verloop van tijd ongeveer 5 minuten per geit nodig hebben.

Direct na het melken breng je de melk naar de keuken om deze te filteren en koel op te bergen. De melk van enkele geiten kun je filteren met attributen die waarschijnlijk toch al in de keuken aanwezig zijn: een maatbeker of pan, een flink formaat RVS-zeef en een velletje keukenpapier. Wordt de veestapel groter, dan verdient de aanschaf van een echte melkzeef, teems genaamd, met bijpassende filterschijven de voorkeur. Bewaar de melk in een gesloten pan in de koelkast of in herbruikbare melkflessen (plastic of glas) uit de natuurvoedingswinkel.

Hoeveel geeft een geit?

Een echte melkgeit geeft onder ideale omstandigheden zo’n 800 tot 1000 liter melk per jaar (en meer), oftewel gemiddeld 3 à 3½ liter per dag. Afhankelijk van het ras, de voeding en eventueel het aantal lammeren dat nog meedrinkt, kun je na verloop van tijd tussen de 1 en 2 liter melk per geit per dag verwachten.

Wat zit er in geitenmelk?

Geitenmelk bestaat voor ongeveer 13 procent uit droge stof, de rest is water. De samenstelling komt aardig overeen met die van koemelk, maar er zijn verschillen.

Zo zijn de vetdeeltjes in geitenmelk kleiner dan die in koemelk, waardoor geitenmelk voor veel mensen en zeker voor baby’s makkelijker te verteren is. Die kleinere vetdeeltjes romen minder snel op, wat een voordeel is voor mensen die geen klontjes in hun melk willen, maar een nadeel voor diegenen die boter willen maken. Dat gaat van geitenmelk aanzienlijk lastiger dan van koemelk.

Ook het eiwitgehalte van geitenmelk verschilt niet veel met dat van koemelk, maar velen schrijven aan geitenmelkeiwitten een heilzame werking toe. Mensen met een koemelkallergie blijken geitenmelk vaak goed te verdragen.

Dat geitenmelk witter is dan koemelk, komt door het ontbreken van de natuurlijke oranje kleurstof caroteen. Geiten zetten alle caroteen om in vitamine A en koeien doen dat niet. Hierdoor is bijvoorbeeld koeienkaas geler dan geitenkaas. Geitenmelk bevat vier keer zoveel vitamine A en twee keer zoveel vitamine D als koemelk. Er zit minder zout in, maar wel twee keer zoveel andere mineralen.

Hoe smaakt het?

Geitenmelk heeft een iets andere smaak dan koemelk. Sommigen moeten daar even aan wennen. Mensen die langere tijd geitenmelk hebben gedronken, vinden daarentegen dat koemelk een ‘bijsmaakje’ heeft.

Verse, niet behandelde (‘rauwe’) geitenmelk die schoon gewonnen is, blijft in de koelkast een dag of 4, 5 goed; gepasteuriseerde melk nog iets langer.

Geitenmelk laat zich goed invriezen. Op deze wijze kan een voorraadje worden opgebouwd dat, eenmaal ontdooid, in één keer kan worden verwerkt tot bijvoorbeeld yoghurt of kaas.

Vers van de geit?

Wie gezonde dieren heeft, deze in een schone omgeving houdt en tijdens het melken hygiënisch werkt, kan de melk vers van de geit gebruiken. Heerlijk om nog lauwwarm te drinken met cornflakes of muesli, of gekoeld bij een boterham met kaas! Deze zogenaamde rauwe melk smaakt vol en puur en is volgens voorstanders gezonder en beter door het lichaam te verteren dan gepasteuriseerde melk.

Wie echter geen risico wil lopen (bijvoorbeeld tijdens een zwangerschap) om ongewenste bacteriën binnen te krijgen, doet er goed aan de melk toch te pasteuriseren. Dit kan heel eenvoudig door de melk te verhitten tot 72 graden en deze daarna zo snel mogelijk weer terug te koelen.